Ερωτόκριτος: μια πολυτραγουδισμένη ιπποτική ιστορία

Φ. Κόντογλου, Ερωτόκριτος

Ο Ερωτόκριτος είναι ένα έμμετρο μυθιστόρημα που διηγείται την ιστορία αγάπης δύο νέων, του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας. Γράφτηκε από τον ποιητή Βιτσέντζο Κορνάρο στην Κρήτη, στις αρχές του 17ου αιώνα, όταν ακόμα το νησί αποτελούσε  κτήση των Βενετών. Η πλοκή του έργου θυμίζει πολύ το δυτικό ιπποτικό μυθιστόρημα και μάλιστα πηγή του έργου θεωρείται το γαλλικό μεσαιωνικό μυθιστόρημα Paris et Vienne. 

Ο κόσμος του έργου είναι ο κόσμος του ιπποτισμού που προβάλλει τον ηρωισμό και τη γενναιότητα των αντρών, τον εξιδανικευμένο έρωτα, την αγάπη για την ελευθερία, τη σημασία της φιλίας κλπ.

Θεόφιλος, Ερωτόκριτος και Αρετούσα

Μας αφορά σήμερα ένα τέτοιο έργο; Πριν απαντήσετε, ρίξτε μια ματιά στο παρακάτω βίντεο: 77 καλλιτέχνες, σε 40 διαφορετικά σημεία της Αττικής, τραγουδούν αποσπάσματα από τον Ερωτόκριτο. 

Μήπως η ιστορία του Ερωτόκριτου συγκινεί και εμπνέει ακόμα; Και αν ναι, γιατί;

Ο Ερωτόκριτος μέσα στο χρόνο

Το έργο αυτό ήταν για αιώνες ένα από τα πιο αγαπημένα λαϊκά αναγνώσματα, όχι μόνο στην Κρήτη, αλλά και σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο. Έγινε πολλές φορές το θέμα τραγουδιών, θεατρικών έργων, μιούζικαλ, διαβάστηκε, απαγγέλθηκε και τραγουδήθηκε αμέτρητες φορές μέχρι και τις μέρες μας. Ακόμα, ενέπνευσε ζωγράφους και καλλιτέχνες διαφορετικών εποχών οι οποίοι αποτύπωσαν πρόσωπα και θέματα του έργου, μέσα από ποικίλους τρόπους, στιλ και τεχνοτροπίες.

Εμείς θα δούμε κάποια από αυτά τα έργα και θα ακούσουμε κυρίως αποσπάσματα που τα έχουν τραγουδήσει γνωστοί καλλιτέχνες της εποχής μας.

Θα σταθούμε ιδιαίτερα σε δύο αποσπάσματα από τον Ερωτόκριτο. Το πρώτο είναι η εισαγωγή του έργου που μας βοηθά να πάρουμε μια ιδέα για τις προθέσεις του ποιητή, τα θέματα και τα πρόσωπα του έργου. 

      Tου Κύκλου τα γυρίσματα, που ανεβοκατεβαίνουν,
          και του Τροχού, που ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνουν·
     και του Καιρού τα πράματα, που αναπαημό δεν έχουν,
          μα στο Kαλό κ' εις το Kακό περιπατούν και τρέχουν·
     και των Αρμάτω' οι ταραχές, όχθρητες, και τα βάρη,           5
          του Έρωτος οι μπόρεσες και τση Φιλιάς η χάρη·
     αυτάνα μ' εκινήσασι τη σήμερον ημέραν,
          ν' αναθιβάλω και να πω τά κάμαν και τά φέραν
     σ' μιά Κόρη κ' έναν ’γουρο, που μπερδευτήκα' ομάδι
          σε μιά Φιλιάν αμάλαγη, με δίχως ασκημάδι.          10
     Κι όποιος του Πόθου εδούλεψε εις-ε καιρόν κιανένα,
          ας έρθει για ν' αφουκραστεί ό,τ' είν' εδώ γραμμένα·
     να πάρει ξόμπλι κι [α]ρμηνειά, βαθιά να θεμελιώνει
          πάντα σ' αμάλαγη Φιλιάν, οπού να μην κομπώνει.
     Γιατί όποιος δίχως πιβουλιά του Πόθου του ξετρέχει,          15
          εις μιάν αρχή [α' βασανιστεί], καλό το τέλος έχει.
     Αφουκραστείτε, το λοιπόν, κι ας πιάνει οπού'χει γνώση,
          για να κατέχει κι αλλουνού απόκριση να δώσει

Θέματα για συζήτηση:

Τι εννοεί ο ποιητής με το στίχο "Του κύκλου τα γυρίσματα που ανεβοκατεβαίνου";

Ποια είναι τα θέματα και οι ιδέες που παρακίνησαν τον ποιητή να γράψει το ποίημα;

Τι παρατηρήσεις έχετε να κάνετε για τη γλώσσα και τη στιχουργική του έργου; Διακρίνετε ομοιότητες και διαφορές με το δημοτικό τραγούδι;

Η υπόθεση του έργου... μετά μουσικής!

Μέρος Α΄: Ο βασιλιάς της Αθήνας Ηράκλης και η σύζυγός του αποκτούν μετά από πολλά χρόνια γάμου μια κόρη, την Αρετούσα. Τη βασιλοπούλα ερωτεύεται ο γιος του πιστού συμβούλου του βασιλιά, Ερωτόκριτος. Επειδή δεν μπορεί να φανερώσει τον έρωτά του, πηγαίνει κάτω από το παράθυρό της τα βράδια και της τραγουδά. Η κοπέλα σταδιακά ερωτεύεται τον άγνωστο τραγουδιστή. Ο Ηράκλης, όταν μαθαίνει για τον τραγουδιστή, του στήνει ενέδρα για να τον συλλάβει, ο Ερωτόκριτος όμως μαζί με τον αγαπημένο του φίλο σκοτώνει τους στρατιώτες του βασιλιά. Ο Ερωτόκριτος, καταλαβαίνοντας ότι ο έρωτάς του δεν μπορεί να έχει αίσια έκβαση, ταξιδεύει στη Χαλκίδα για να ξεχάσει. Στο διάστημα αυτό ο πατέρας του αρρωσταίνει και όταν η Αρετούσα τον επισκέπτεται, βρίσκει στο δωμάτιο του Ερωτόκριτου μια ζωγραφιά που την απεικονίζει και τους στίχους που της τραγουδούσε. Όταν εκείνος επιστρέφει, ανακαλύπτει την απουσία της ζωγραφιάς και των τραγουδιών και μαθαίνει ότι μόνο η Αρετούσα τους είχε επισκεφτεί. Επειδή καταλαβαίνει ότι αποκαλύφθηκε η ταυτότητά του και ότι μπορεί να κινδυνεύει, μένει στο σπίτι προσποιούμενος ασθένεια και η Αρετούσα του στέλνει για περαστικά ένα καλάθι με μήλα, ως ένδειξη ότι ανταποκρίνεται στα συναισθήματά του.

Το μυστικό -Λουδοβίκος των Ανωγείων (από το άλμπουμ του ''Ποιά πάθη από τον έρωτα'')

 Μέρος Β: Ο βασιλιάς οργανώνει κονταροχτύπημα για να διασκεδάσει την κόρη του. Παίρνουν μέρος πολλά αρχοντόπουλα από όλον τον γνωστό κόσμο και ο Ερωτόκριτος είναι ο νικητής που παίρνει το στεφάνι από τα χέρια της αγαπημένης του.

Τραγουδά ο Αλκίνοος Ιωαννίδης από το άλμπουμ Τέσσερις δρόμοι για τον Ερωτόκριτο (Ν. Ξυδάκης)-

Μέρος Γ:  Το ζευγάρι αρχίζει να συναντιέται κρυφά στο παράθυρο της Αρετούσας. Η κοπέλα παρακινεί τον Ερωτόκριτο, παρά τις συμβουλές της παραμάνας της Φροσύνης, να τη ζητήσει από τον πατέρα της. Όπως είναι φυσικό, ο βασιλιάς εξοργίζεται με το «θράσος» του νέου και τον εξορίζει. Ταυτόχρονα φτάνουν προξενιά για την Αρετούσα από το βασιλιά του Βυζαντίου. Η κοπέλα αμέσως αρραβωνιάζεται κρυφά με τον Ερωτόκριτο, πριν αυτός εγκαταλείψει την πόλη.

Τσαρούχης, Ερωτόκριτος

Το δεύτερο απόσπασμα που θα ακούσουμε αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά κομμάτια του Ερωτόκριτου από τη σκηνή του αποχωρισμού του ζευγαριού. Το απόσπασμα έχει μελοποιηθεί και πολλοί καλλιτέχνες το έχουν τραγουδήσει, ο καθένας με το δικό του τρόπο. 

Ποια εκτέλεση προτιμάτε και γιατί;


 Λέγει της ο Pωτόκριτος· "Ήκουσες τα μαντάτα,
        που ο Kύρης σου μ' εξόρισε σ' τση ξενιτιάς τη στράτα;
K' εφάνη του κ' εσφάγηκεν ο-γι' αφορμή εδική μου,        1355
        σαν ήμαθε την προξενιάν, που'κουσε του Γονή μου.
K' έτοιας λογής εμάνισε, τόσο βαρύ του φάνη,
        κι ο Kύρης μου απ' την πρίκαν του λογιάζω ν' αποθάνει.
Tέσσερεις μέρες μοναχάς μου'δωκε ν' ανιμένω,
        κι απόκει να ξενιτευτώ, πολλά μακρά να πηαίνω.        1360
Kαι πώς να σ' αποχωριστώ, και πώς να σου μακρύνω,
        και πώς να ζήσω δίχως σου στο χωρισμόν εκείνο;
Eσίμωσε το τέλος μου, μάθεις το θες, Kερά μου,
        στα ξένα πως μ' εθάψασι, κ' εκεί'ν' τα κόκκαλά μου.
Kατέχω το κι ο Kύρης σου γλήγορα σε παντρεύγει,        1365
        Pηγόπουλο, Aφεντόπουλο, σαν είσαι συ, γυρεύγει.
Kι ουδέ μπορείς ν' αντισταθείς, σα θέλουν οι Γονείς σου
        νικούν την-ε τη γνώμη σου, κι αλλάσσει η όρεξή σου.

204"Mιά χάρη, Aφέντρα, σου ζητώ, κ' εκείνη θέλω μόνο,
        και μετά κείνη ολόχαρος τη ζήση μου τελειώνω.        1370
Tην ώρα που αρραβωνιαστείς, να βαραναστενάξεις,
        κι όντε σα νύφη στολιστείς, σαν παντρεμένη αλλάξεις,
ν' αναδακρυώσεις και να πεις· "Pωτόκριτε καημένε,
        τά σου'ταξα λησμόνησα, τό'θελες πλιό δεν έναι."


Θέμα γραπτής εργασίας: Ποιες απόψεις για τον έρωτα και το γάμο απηχεί το συγκεκριμένο απόσπασμα από τη σκηνή του αποχαιρετισμού;

 Γιάννης Χαρούλης
 

Νίκος Ξυλούρης

 

Βασίλης Παπακωνσταντίνου και Γεωργία Νταγάκη

"Ερωτόκριτος" του Δ. Μαραμή "Ο Αποχωρισμός"

Μέρος Δ: Η Αρετούσα αρνείται να δεχθεί το γάμο με το βασιλόπουλο του βυζαντίου και ο βασιλιάς τη φυλακίζει μαζί με την πιστή παραμάνα της. Έπειτα από τρία χρόνια, όταν οι Βλάχοι πολιορκούν την Αθήνα, εμφανίζεται ο Ερωτόκριτος μεταμφιεσμένος, γιατί έχει μαυρίσει το πρόσωπο του με ένα μαγικό υγρό. Σε μια μάχη σώζει τη ζωή του βασιλιά και τραυματίζεται. Τέλος εξασφαλίζει την τελική νίκη σε μια μονομαχία που γίνεται ανάμεσα σε αυτόν και τον ανιψιό του βασιλιά των Βλάχων, Άριστο.

Μποστ, Ερωτόκριτος και Αρετούσα

Μέρος Ε: Ο βασιλιάς για να ευχαριστήσει τον τραυματισμένο ξένο του προσφέρει σύζυγο την κόρη του. Η Αρετούσα αρνείται και αυτόν τον γάμο και στη συζήτηση με τον μεταμφιεσμένο Ερωτόκριτο επιμένει στην άρνησή της. Ο Ερωτόκριτος την υποβάλλει σε δοκιμασίες για να επιβεβαιώσει την πίστη της και τελικά της αποκαλύπτεται αφού λύνει τα μαγικά που τον είχαν μεταμορφώσει. Ο βασιλιάς αποδέχεται το γάμο και συμφιλιώνεται με τον Ερωτόκριτο και τον πατέρα του και ο Ερωτόκριτος ανεβαίνει στο θρόνο της Αθήνας.

Ν. Εγγονόπουλος, Ερωτόκριτος και Αρετούσα

Περισσότερες πληροφορίες γύρω από το έργο και τον ποιητή μπορείτε να βρείτε εδώ

Περισσότερες πληροφορίες για τον Ερωτόκριτο και τη ζωγραφική μπορείτε να βρείτε εδώ