Από το βιβλίο στη μεγάλη οθόνη

Ν. Καζαντζάκης, Η ζωή και το έργο του

Το βιβλίο:
Βίος Και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά 

Υπόθεση
Το χρονικό της φιλίας του Καζαντζάκη και του Ζορμπά και της επιχείρησης λιγνίτη που οργάνωσαν στην Πραστοβά της Μάνης. Στο μυθιστόρημα, ο Γιώργης Ζορμπάς μετονομάζεται σε Αλέξη Ζορμπά και η δράση μεταφέρεται στην Κρήτη. Οι δυο τους συναντιούνται στον Πειραιά· εντυπωσιασμένος από το πάθος και τον αντισυμβατικό χαρακτήρα του Ζορμπά, ο αφηγητής τον προσλαμβάνει ως επιστάτη. Στην Κρήτη, εγκαθίστανται στο ξενοδοχείο της Μαντάμ Ορτάνς, μιας ξεπεσμένης σαντέζας, που δεν αργεί να γίνει ερωμένη του Ζορμπά.
Σύντομα αποδεικνύεται ότι το λιγνιτωρυχείο ήταν ένα πρόσχημα· ο αφηγητής δεν ενδιαφέρεται για κέρδη και επιχειρήσεις, αλλά αναζητεί απαντήσεις στα φιλοσοφικά ερωτήματα που τον τυραννούν. Με την απλή λογική του και την πείρα του πολύτάραχου βίου του, ο Ζορμπάς του δείχνει ότι οι απαντήσεις - αν υπάρχουν - δεν βρίσκονται στα βιβλία, αλλά μέσα στην ίδια τη ζωή, αρκεί να τη ζει κανείς με πάθος, λυτρωμένος από ελπίδες και προσδοκίες. 

Πληροφορίες για τη συγγραφή
Γράφεται στην Αίγινα το 1941, με τον αρχικό τίτλο Το συναξάρι του Ζορμπά. Η τελική μορφή του ολοκληρώνεται το 1943. Μέρος του προλόγου δημοσιεύεται στο περ. Κρητικές σελίδες, τχ. 11-12 (Δεκ. 1936 - Ιαν. 1937) 290-292· πιθανότατα, ο Καζαντζάκης σχεδίαζε από τότε το μυθιστόρημα. 

Το 1954, ο Ζορμπάς πήρε το βραβείο του καλύτερου ξένου μυθιστορήματος που εκδόθηκε στη Γαλλία.

Πηγή: Μουσείο Καζαντζάκη

Πληροφορίες για τις εκδόσεις και τις μεταφράσεις του έργου

Πηγή: http://www.kazantzakis-museum.gr/

(Ίδρυμα Μουσείου Ν. Καζαντζάκη)

Απόσπασμα από το έργο

                            

Η ταινία:
Zorba the Greek

Είδος:	Κοινωνική
Παραγωγή:	20th Century Fox Film Productions
Διάρκεια:	142
Α Προβολή:	16/11/1964

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Σενάριο/ Σκηνοθεσία:	Μιχάλης Κακογιάννης, (βασισμένο στο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη)
Διεύθυνση Φωτογραφίας:	Ουώλτερ Λάσσαλυ
Μουσική:	Μίκης Θεοδωράκης
Σκηνικά - Κοστούμια:	Βασίλης Φωτόπουλος

Ηθοποιοί:	Άντονυ Κουήν, Άλαν Μπαίητς, Λίλα Κέντροβα, Ειρήνη Παπά, Γιώργος Φούντας, Ελένη Ανουσάκη, Σωτήρης Μουστάκας, Γιώργος Βογιατζής, Άννα Κυριακού

ΠΕΡΙΛΗΨΗ 
Ένας νεαρός Βρετανός συγγραφέας έρχεται στην Κρήτη για να επαναλειτουργήσει ένα ορυχείο που έχει κληρονομήσει. Εκεί γνωρίζεται και συνεργάζεται με τον Αλέξη Ζορμπά, έναν σκληροτράχηλο, ενστικτώδη άνθρωπο, που θα του αποκαλύψει μια άλλη όψη της ζωής. Ο Ζορμπάς, παρορμητικός και τυχοδιώκτης που ξέρει να χαίρεται κάθε στιγμή της ζωής, αναλαμβάνει να γίνει ο μέντοράς του. Τα σχέδια για το ορυχείο ναυαγούν, ενώ και η σχέση του συγγραφέα με μια όμορφη χήρα καταλήγει σε τραγωδία. Όμως ο Ζορμπάς διατηρεί την αισιόδοξη πίστη του στη ζωή.

ΒΡΑΒΕΙΑ-ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ 
7 Υποψηφιότητες για Όσκαρ (ταινίας, σκηνοθεσίας, διασκευασμένου σεναρίου, φωτογραφίας, σκηνογραφίας, Α’ ανδρικού ρόλου, Β’ γυναικείου ρόλου)
3 Όσκαρ (φωτογραφίας, σκηνογραφίας, Β' γυναικείου ρόλου)
Χρυσή Σφαίρα
Βραβείο Διεθνούς Κριτικής

trailer

Το φινάλε της ταινίας

   
ΕΡΓΑΣΙΑ
Τη δεκαετία του 60, εξαιτίας της διεθνούς εμπορικής επιτυχίας τόσο του μυθιστορήματος όσο και της ταινίας, ο Ζορμπάς μετατράπηκε στο εξωτερικό σε σύμβολο του έλληνα και της ελληνικής νοοτροπίας (με έναν μάλλον απλοϊκό τρόπο...).
Αφού παρακολουθήσουμε αποσπάσματα από την ταινία, σκεφτείτε και καταγράψτε στοιχεία της προσωπικότητας του ήρωαπου προκαλούν εντύπωση και διαμορφώνουν ένα πρόσωπο ξεχωριστό και αντισυμβατικό.


Γνώμες...

Από τις σελίδες της λογοτεχνίας στη μεγάλη οθόνη του σινεμά

Από την Αντυ Δημοπούλου

Η τέχνη της λογοτεχνίας κατέκτησε το ευρύ κοινό ήδη πριν από την εμφάνιση του κινηματογράφου. Παρ' όλα αυτά το σινεμά, ακόμη και από τα πρώιμα χρόνια του, δεν δίστασε να «χρησιμοποιήσει» ως πρώτη ύλη το μυθιστόρημα αντί του πρωτότυπου σεναρίου.

 Μια τάση που ξεκίνησε από το εξωτερικό βρήκε την εφαρμογή της και στην Ελλάδα, όπου άνθησε παράλληλα με την ακμή του ελληνικού κινηματογράφου από τα μέσα της δεκαετίας του '50 έως περίπου τα τέλη του '60.

Ερευνώντας εκτενέστερα αυτή τη σχέση λογοτεχνίας και κινηματογράφου ζητήσαμε να μοιραστούν μαζί μας την εμπειρία τους ο Πέτρος Τατσόπουλος, συγγραφέας του μυθιστορήματος Η καρδιά του κτήνους, και ο Ρένος Χαραλαμπίδης, που μετέφερε το μυθιστόρημα στην ομώνυμη ταινία το 2005.
 
Θα λέγατε ότι ένας σκηνοθέτης στρέφεται προς ένα λογοτεχνικό διήγημα λόγω σεναριακής πενίας ή λόγω θαυμασμού προς το συγκεκριμένο έργο;
 
Ρένος Χαραλαμπίδης: Η Καρδιά του κτήνους είναι ένα βιβλίο που πρωτοδιάβασα στην εφηβεία μου. Με ακολουθούσε πάντα και αποτελούσε πηγή έμπνευσης. Σαν το ίδιο το βιβλίο να μου ζητούσε να το κάνω ταινία. Το στοιχείο μάλιστα που με κέρδισε είναι ο αυτοσαρκασμός. Είναι το βασικό στοιχείο της προσωπικότητάς μου, που προσπαθώ πάντα να καλλιεργώ. Η αλήθεια είναι βέβαια ότι το σενάριο απέχει πολύ από το βιβλίο. Θα μπορούσα να πω ότι η ταινία είναι «εμπνευσμένη» από το μυθιστόρημα. Πήρα πολύ σοβαρά τη συμβουλή που μου έδωσε ο Τατσόπουλος, «όσο πιο πολύ προδώσεις το βιβλίο και απελευθερωθείς τόσο καλύτερη ταινία θα κάνεις».
 
Πέτρος Τατσόπουλος: Ο Ρένος Χαραλαμπίδης δηλώνει ότι η Καρδιά του κτήνους ήταν το αγαπημένο του ανάγνωσμα κατά την εφηβεία του, θέλοντας μάλλον να υπογραμμίσει το χάσμα των γενεών ανάμεσά μας (στην πραγματικότητα μας χωρίζει μόνο μία δεκαετία). Ψυχαναλύοντάς τον εκ του προχείρου, αντιλαμβάνομαι πως εντόπισε ευθύς εξαρχής ομοιότητες της δικής του περσόνας με τον Στέφανο Τζουτζέ, τον κεντρικό ήρωα του βιβλίου: νάρκισσοι αμφότεροι, με ακλόνητη πίστη στο «πεπρωμένο» τους, ακόμη και όταν όλα τούς πάνε στραβά, με μια «βυρωνική» αγωνιστική διάθεση για να επικρατήσουν - μόνοι εναντίον όλων.
 
Οταν γράφετε ένα διήγημα «σκηνοθετείτε» και ο ίδιος το περιβάλλον; Πόσο κοντά ήταν η δική σας σκηνοθεσία με αυτή του Ρένου Χαραλαμπίδη;
Π.Τ.: Είχα την καλή τύχη, από πολύ νωρίς, πριν κλείσω τα 22 μου χρόνια, να βρεθώ κοντά στους ανθρώπους του κινηματογράφου. Το οφείλω κατά κύριο λόγο στον σκηνοθέτη Γιώργο Πανουσόπουλο που -έχοντας διαβάσει τους Ανήλικους, το πρώτο μου βιβλίο, μου εμπιστεύτηκε το σενάριο των Απέναντι (μαζί με τον ίδιον και τον Φίλιππο Δρακονταειδή) και κατά δεύτερο λόγο στον Απόστολο Δοξιάδη, μαζί με τον οποίον έγραψα την Υπόγεια διαδρομή. Η σύντομη, αλλά καθοριστική εμπειρία μου από τα στάδια δημιουργίας μιας ταινίας, τόσο από το σενάριο όσο και από το μοντάζ, πέρασε κατόπιν στα βιβλία μου. Διάφοροι κριτικοί έχουν χαρακτηρίσει τα βιβλία μου «κινηματογραφικά» - είτε προς ψόγον είτε προς έπαινον. Το πιο πολυσέλιδο μάλιστα από αυτά, η Πρώτη εμφάνιση, ασχολείται αποκλειστικά με τον κόσμο του θεάματος. Αν μπορούσα να συνοψίσω σε δύο λέξεις το σπουδαιότερο μάθημα από την επαφή μου με τους ανθρώπους τού σινεμά, αλλά, παρεμπιπτόντως, και της δημοσιογραφίας, θα έλεγα: αφηγηματική οικονομία.
Οι ταινίες, ωστόσο, είναι δέσμιες του κόστους παραγωγής. Η Καρδιά του κτήνους είναι μια ταινία που γυρίστηκε με χαμηλό «μπάτζετ», και αυτό αναπόφευκτα εγγράφεται στο τελικό αποτέλεσμα. Από την άλλη, όμως, είναι μια τρυφερή ταινία, πολύ πιο τρυφερή από το δικό μου βιβλίο, και αυτό επίσης πιστώνεται στον σκηνοθέτη της.
 
Πόσο εύκολο είναι να μεταφερθεί ένα διήγημα σε ένα σενάριο; Η «σκηνοθεσία» του συγγραφέα επηρέασε το αποτέλεσμα;
Ρ.Χ.: Ο Πέτρος Τατσόπουλος παρακολούθησε διακριτικά την όλη προσπάθεια και με τίμησε με την εμπιστοσύνη του. Η αλήθεια είναι πως δεν ήξερα τι να πετάξω. Κάθε εύρημα του βιβλίου μού φαινόταν εξαιρετικό. Αλλά το να ξέρεις να πετάς είναι νομίζω το μυστικό του επιτυχημένου αφηγητή κινηματογραφικών ιστοριών. Αν επιχειρούσα ξανά τη μεταφορά ενός διηγήματος στον κινηματογράφο θα επέλεγα τον Καπετάν Μιχάλη του Καζαντζάκη. Εκρηκτικότατο και κινηματογραφικότατο.
 
Πολλοί υποστηρίζουν ότι το σινεμά «σκοτώνει» το βιβλίο ή τουλάχιστον είναι πολύ κατώτερο του βιβλίου. Συμφωνείτε;
Ρ.Χ.: Είναι δύο διαφορετικές τέχνες. Η κάθε μια έχει να προσφέρει ξεχωριστές απολαύσεις. Οι στενόκαρδοι τις βάζουν να μαλώσουν.
Π.Τ.: Εχω δει ιδίοις όμμασιν αρκετούς από αυτούς τους «φόνους». Οφείλονται συνήθως στο ότι το βιβλίο, εκ των πραγμάτων, είναι πιο πολύπλοκο από την ταινία, και το καλό ιδίως βιβλίο, πιο αμφίσημο. Η εικόνα, στον αντίποδα, είναι πάντοτε «κυριολεκτική» -μηδέ μιας καθαρά «ποιητικής» εικόνας εξαιρουμένης-, προσδεδεμένη στο άρμα των ερμηνευτών, της εποχής, ακόμη και των συνθηκών γυρίσματος. Μολαταύτα, έχω δει και ταινίες καλύτερες από τα βιβλία που προέκυψαν. Κλασικό είναι το παράδειγμα του Οσα παίρνει ο άνεμος: ένα μέτριο, φλύαρο βιβλίο μεταλλάχτηκε σε ένα αλησμόνητο αριστούργημα.
 
Η «ανάγνωση» του σκηνοθέτη εν τέλει σκοτώνει ή τροφοδοτεί εκ νέου την όρεξη του κοινού για να στραφεί προς το βιβλίο, μετά την ταινία;
Ρ.Χ.: Πιστεύω ότι το κοινό ξαναπιάνει το βιβλίο στα χέρια του μετά την ταινία. Αυτό τουλάχιστον έγινε με την Καρδιά του κτήνους.
Π.Τ.: Ειλικρινά, δεν ξέρω να απαντήσω με βεβαιότητα. Διαισθητικά εικάζω ότι θα ποικίλλει από θεατή σε θεατή: κάποιους θα τους στέλνει κατευθείαν στο βιβλιοπωλείο, να ανακαλύψουν το βιβλίο όπου βασίστηκε η ταινία, κάποιοι θα νιώθουν ότι η ταινία «χόρτασε» την πείνα τους για το ίδιο το βιβλίο. Οσο για εκείνους που το έχουν ήδη διαβάσει, δύσκολα απαλλάσσονται από τον πειρασμό των συγκρίσεων, είτε προς όφελος είτε εις βάρος της ταινίας. Μιλάμε πάντα για τις ευπρόσωπες κινηματογραφικές διασκευές. Οι ατυχείς προσθέτουν ακόμη ένα καρφί στο φέρετρο του βιβλίου. Μεγάλο ρόλο παίζει και το αν το βιβλίο έχει κλείσει τον κύκλο του στην αγορά. Το ότι το βιβλίο Η Καρδιά του κτήνους, μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 2005, 18 ολόκληρα χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του και την αξιοσημείωτη εμπορική του επιτυχία, μάλλον δεν έπαιξε ρόλο στην εκδοτική του μοίρα. 

Σε μια πρόχειρη καταγραφή, από την οποία πιθανώς θα λείπουν κάποιες μεταφορές, συναντήσαμε και σας παρουσιάζουμε χρονολογικά 25 τίτλους ελληνικών μυθιστορημάτων στον ελληνικό κινηματογράφο, άλλες ομώνυμες κι άλλες όχι:

-Η Μαντάμ Σουσού, του Δημήτρη Ψαθά, μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο σε σκηνοθεσία Τάκη Μουζενίδη (1948), 
-το Κατέστρεψα μια νύχτα τη ζωή μου, της Ιωάννας Μπουκουβάλα-Αναγνώστου, σε σκηνοθεσία Μαυρίκιου Νόβακ (1951), 
-Η θυσία της μάνας, της Ιωάννας Μπουκουβάλα-Αναγνώστου, σε σκηνοθεσία Γιάννη Αλιφέρη (1956), 
-Το μυστικό της κατηγορουμένης, της Ιωάννας Μπουκουβάλα-Αναγνώστου, σε σκηνοθεσία Μαυρίκιου Νόβακ (1958), 
-ο Ανθρωπος του τρένου, του Γιάννη Μαρή, σε σκηνοθεσία Ντίνου Δημόπουλου (1958), 
-Το παραστράτημα μιας αθώας, της Ιωάννας Μπουκουβάλα-Αναγνώστου, σε σκηνοθεσία Κώστα Ανδρίτσου (1959), 
-το μυθιστόρημα Μια μάνα πέρασε, του Θράσου Καστανάκη, στην ταινία οι Ερωτικές Ιστορίες του Σωκράτη Καψάσκη (1959), 
-το Εγκλημα στο Κολωνάκι, του Γιάννη Μαρή, στην ταινία του Γιάννη Αλιφέρη (1959), 
το Χωρίς ταυτότητα, του Γιάννη Μαρή, στην ταινία του Γιάννη Δαλιανίδη (1962), 
-Ο τελευταίος πειρασμός, του Γιάννη Μαρή, στην ταινία του Σωκράτη Καψάσκη (1963), 
-οι Μικρές Αφροδίτες, του Βασίλη Βασιλικού και του Κώστα Σφήκα, στην ταινία του Νίκου Κούνδουρου (1963), 
-ο Αλέξης Ζορμπάς, του Νίκου Καζαντζάκη, στην ταινία Ο Ζορμπάς, του Μιχάλη Κακογιάννη (1964), 
-η Στεφανία στο αναμορφωτήριο, της Νέλλης Θεοδώρου, στην ταινία Στεφανία, του Γιάννη Δαλιανίδη (1966), 
-το μυθιστόρημα Το δαχτυλίδι, των Σπήλιου Πασαγιάννη και Γρηγορίου Ξενόπουλου, στην ταινία Μέχρι το πλοίο του Αλέξη Δαμιανού (1967), 
-το Ζ, του Βασίλη Βασιλικού, στην ταινία του Κώστα Γαβρά (1969), 
-το Ζήτημα ζωής και θανάτου, του Γιάννη Μαρή, στην ταινία του Βαγγέλη Σερδάρη (1973), 
-η Φόνισσα, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, στην ταινία του Κώστα Φέρρη (1974), 
-το 1922 του Νίκου Κούνδουρου (1978) βασισμένο στο Νούμερο 31328 του Ηλία Βενέζη, 
-ο Ξαφνικός έρωτας του Γιώργου Τσεμπερόπουλου (1984), βασισμένος στο Talgo του Βασίλη Αλεξάκη, 
-η Τιμή της Αγάπης της Τόνιας Μαρκετάκη (1984), βασισμένη στο μυθιστόρημα Η τιμή και το χρήμα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, 
-Η φανέλα με το εννιά, του Μένη Κουμανταρέα, σε σκηνοθεσία του Παντελή Βούλγαρη (1989), 
-ο Ιαγουάρος, του Αλέξανδρου Κοτζιά, στην ταινία της Κατερίνας Ευαγγελάκου (1994),
-ο Εργένης, του Βαγγέλη Ραπτόπουλου, σε σκηνοθεσία του Νίκου Παναγιωτόπουλου (2000), 
-η Καρδιά του κτήνους, του Πέτρου Τατσόπουλου, σε σκηνοθεσία του Ρένου Χαραλαμπίδη (2005), 
-ο El Greco, του Δημήτρη Σιατόπουλου, σε σκηνοθεσία του Γιάννη Σμαραγδή (2007), 
-ενώ το 1957 ο Ζυλ Ντασσέν είχε μεταφέρει στον κινηματογράφο το μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη ο Χριστός ξανασταυρώνεται, με πρωταγωνίστρια τη Μελίνα Μερκούρη, στη γαλλική γλώσσα.

 
Πηγή: http://www.enet.gr (Ελευθεροτυπία)

Θέμα για συζήτηση
Ποιες διαφορές εντοπίσατε ανάμεσα στο απόσπασμα του μυθιστορήματος που διαβάσατε στην τάξη και το αντίστοιχο απόσπασμα από την ταινία; Πώς δικαιολογούνται, κατά τη γνώμη σας, αυτές οι διαφορές; (μπορείτε να διαβάσετε και τη συνέντευξη που προηγείται παραπάνω για τη σχέση του κινηματογράφου και της λογοτεχνίας, από την πλευρά του σκηνοθέτη αλλά και του λογοτέχνη)