Γέννηση και εξέλιξη του Θεάτρου Σκιών

Στο πλαίσιο του μαθήματος της Λογοτεχνίας της Α΄Γυμνασίου οι μαθητές και οι μαθήτριες του Α3 ερεύνησαν τη γέννηση και την ιστορία του Θεάτρου Σκιών, αναζήτησαν από το διαδίκτυο πληροφορίες και εικόνες για τα πρόσωπα και τη θεματολογία  των έργων του και μας τα παρουσιάζουν στην τάξη!

Στην έρευνα μας στο διαδίκτυο θέτουμε ένα βασικό στόχο: Αναφέρουμε πάντα την πηγή μας, δηλαδή την σελίδα από την οποια αντλήσαμε πληροφορίες και οπτικό υλικό.
 

Η ιστορία του Θεάτρου Σκιών χάνεται στα βάθη των αιώνων. Οι ερευνητές του πιθανολογούν πως αναπτύχθηκε ως τέχνη το 11 με 12ο αι. μ.Χ. στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας (Ινδία, Ιάβα, Κεϋλάνη, Καμπότζη, Ταϋλάνδη). Στις χώρες αυτές η σκιά είχε θρησκευτική σημασία καθώς ήταν στενά συνδεδεμένη με το βασίλειο των νεκρών. Έτσι, οι πρώτες φιγούρες φτιάχτηκαν ως μια προσπάθεια των ανθρώπων να επικοινωνήσουν με τα αγαπημένα τους πρόσωπα που δε βρίσκονταν πια στη ζωή. Ήταν κατασκευασμένες από δέρμα και παρίσταναν μορφές με μεγάλα χέρια, παραμορφωμένο πρόσωπο και μυτερή μύτη σα ράμφος για να συμβολίζουν τις ψυχές των ανθρώπων, αλλά και θεούς, δαίμονες, ήρωες, πολεμιστές, πρίγκιπες και χωριάτες. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως οι περισσότεροι θεατές παρακολουθούσαν την παράσταση από το πίσω μέρος του πανιού, δηλαδή εκεί που ο παρουσιαστής με τους βοηθούς του κινούσαν τις φιγούρες.

Σπουδαίο Θέατρο Σκιών με παρόμοια χαρακτηριστικά αναπτύχθηκε και στην Κίνα.  Οι Κινέζοι είχαν ανακαλύψει από παλιά το χαρτί και το χρησιμοποιούσαν για να φράζουν τα παράθυρά τους. Στα χάρτινα αυτά παράθυρα τη νύχτα έπεφταν οι σκιές των προσώπων και των πραγμάτων, εξαιτίας του φωτός που υπήρχε από μέσα. Η εικόνα αυτή έδωσε στους Κινέζους την έμπνευση για τη δημιουργία του Θεάτρου Σκιών. 

Μια κινέζικη ιστορία αποδίδει τη γέννηση του Θεάτρου Σκιών σε ένα μάγο που προσπάθησε να παρηγορήσει τον αυτοκράτορα για το θάνατο της συζύγου του. Σύμφωνα με αυτή την ιστορία ο μάγος κατάφερε να ευχαριστήσει τον αυτοκράτορα προβάλλοντας πάνω σε μια οθόνη σκιές που αναπαριστούσαν την αγαπημένη του.

Μετά την Ασία το Θέατρο Σκιών ταξίδεψε στις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής. Στις μουσουλμανικές χώρες το Θέατρο Σκιών δέχτηκε σημαντικούς περιορισμούς, αφού η θρησκεία δεν επέτρεπε οι φιγούρες να απεικονίζουν ανθρώπινες μορφές.

Σημαντικός σταθμός της διαδρομής του Θεάτρου Σκιών ήταν η γειτονική μας Τουρκία, το 16ο αιώνα.

Η Αικατερίνη Μυστακίδου αναφέρει τη θεωρία του Sabri Esat Siyavusgil , σύμφωνα με την οποία, το Θέατρο Σκιών στην Τουρκία ήρθε από τις Στέπες της Ασίας, μέσω των Μογγόλων και των Τούρκων, ενώ άλλοι ερευνητές, μεταξύ των οποίων και ο Metin And, υποστηρίζουν ότι προήλθε από την Ιάβα, μέσω των Αράβων. στην Τουρκία. Στη μελέτη της η Μυστακίδου, συμπεραίνει, ότι το Θέατρο Σκιών, από διάφορες αναφορές-μνείες, φαίνεται πως ήταν γνωστό στους Οθωμανούς , τον 16ο αι. Από τις πληροφορίες μάλιστα του Εvliya Chelebi συμπεραίνεται ότι τον 17ο αι. καθιερώνεται σαν είδος διασκέδασης . 

Karagoz-Καραγκιόζης To όνομα Karagoz, που ερμηνεύεται μαυρομάτης, είχε ήδη δοθεί στον κεντρικό ήρωα του Θεάτρου Σκιών, από τον 17ο αι., όπως μαρτυρείται από τον Cornelio Magni και άλλους περιηγητές του 19ου αι. O Evliya Chelebi, συγκρίνει τον Karagoz και τον Χατζή Αϊβάντ, αντίστοιχα με τους Αρλεκίνο και Πανταλόνε της Commedia Dell' arte, είδος το οποίο μεσουράνησε ως τα μέσα του 16ου αι. Και σε ετούτο το θεατρικό είδος ισχύει ο αυτοσχεδιασμός. Ο Σιατόπουλος αναφέρει ότι ο Τούρκικος Karagoz αποκτά τον 17ο αι. μόνιμο θίασο, που αποτελείται από τον ίδιο, τη γυναίκα του σεραγιού Ζένε, το Χατζηαβάτη, το Φράγκο, τον ντελάλη και άλλους. Ο Σιατόπουλος , περιγράφει τον Καραγκιόζη της Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα, ως ένα "μπουνταλά" αορίστου εθνικότητας, που άλλοτε μιλούσε ελληνικά και άλλοτε τούρκικα. Έκανε συνεχώς "γκάφες" και τον "ξυλοφόρτωναν". Βαθμιαία ωστόσο ο πρωταγωνιστής του Θεάτρου Σκιών, εξελίχτηκε και καθιερώθηκε σε ένα λαϊκό τύπο, γεμάτο σπιρτάδα, διαφορετικό από το συνώνυμό του τούρκικο.

http://kostasmakris.weebly.com/
http://www.anagnostis.info/ellis15.htm

Φωτεινή Πασιατζή και Μαίρη Παττακού

 Το ελληνικό θέατρο σκιών-Καραγκιόζης

Οι Έλληνες γνώρισαν το Θέατρο Σκιών κατά την επαφή τους με Τούρκους την περίοδο της Τουρκοκρατίας, καθώς εκείνη την περίοδο παιζόταν στη σκλαβωμένη Ελλάδα τούρκικος Καραγκιόζης ως μέσο ψυχαγωγίας των Τούρκων. Ιδρυτής του ελληνικού Θεάτρου Σκιών θεωρείται ο Βραχάλης ή Μπραχάλης, ο οποίος είχε καταγωγή από την Καλαμάτα, αλλά ζούσε στην Κωνσταντινούπολη. Το 1960 εγκαταστάθηκε μόνιμα στον Πειραιά όπου και έστησε σε ένα καφενείο το πρώτο ελληνικό Θέατρο Σκιών και έπαιζε τις παραστάσεις του σε μια πολύ μικρή οθόνη. Με τη μορφή αυτή το θέαμα παρέμεινε τις επόμενες δεκαετίες με ιδιαίτερη ανάπτυξη στις επαρχιακές πόλεις. Ο πόλεμος του 1940 και η Κατοχή που ακολούθησε επηρέασε αρνητικά το Θέατρο Σκιών και το είδος άρχισε να παρακμάζει. Δεκαετίες αργότερα ο κόσμος στράφηκε σε νέα θεάματα που είχαν πλέον επικρατήσει, όπως ο κινηματογράφος, η τηλεόραση, το θέατρο κλπ. Στην προσπάθειά του να επιβιώσει, το Θέατρο Σκιών  αξιοποίησε πολλά από αυτά και εκμεταλλεύτηκε τις νέες τεχνολογίες με τους καραγκιοζοπαίχτες να ετοιμάζουν παραστάσεις για το ραδιόφωνο και την τηλεόραση και να χρησιμοποιούν ηθοποιούς για να ζωντανέψουν το ρόλο των φιγούρων στο χώρο του θεάτρου.

  

http://kostasmakris.weebly.com/

                                                                                         Μαίρη Παττακού

Οι μεγαλύτεροι Έλληνες  καραγκιοζοπαίχτες

Ο Δημήτρης Σαρντούνης στην Πάτρα, τον οποίο αποκα­λούσαν Μίμαρο από την ικανότητά του στη μιμική τέχνη. Ο Μίμαρος με τη δύναμη της μιμικής του και με τη δημιουργία νέων τύ­πων και νέων παραστάσεων, όπου ο εξελ­ληνισμένος πια Καραγκιόζης άγγιζε τις ψυ­χές του κοινού, έδωσε νέα μορφή και νέα πνοή στο ελληνικό θέατρο σκιών. Έτσι, μπορούμε να πούμε ότι η αφετηρία για τον δημοφιλή Καραγκιόζη ήταν η Πάτρα. Ο Καραγκιόζης έγινε λαοφιλής στα ε­πιδέξια χέρια του Μίμαρου, του Θοδωρέλλου, του Ρούλια, του Μέμου, του Μόλλα, του Χαρίδημου, του Μανωλόπουλου. 

Αργότερα ιδρύεται το Σωματείο Ελλήνων καραγκιοζοπαιχτών. Πολύ γνωστός καλλιτέχνης του θεά­τρου σκιών Σωτήριος Σπαθάρης. Μετά το Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο Ο Καραγκιόζης πέρασε μεγά­λη κρίση. 

Ωστόσο, η επίπονη προσπάθεια του ανεπανάληπτου Ευγένιου Σπαθάρη έ­δωσε μια τελευταία αναλαμπή στο λαϊκό θέαμα.

Μνημονεύεται κάποιος Αθη­ναίος καλλιτέχνης, ονόματι Αγιομαυρίτης, ο οποίος έπαιζε εκεί τους θερινούς μήνες (δεκαετία 1950), ενώ το χειμώνα έστηνε τον μπερντέ του στο καφενείο του μπαρμπα-Σταύρου Παπαδάτου στο Σιταροπάζαρο. Ακόμη, ο ονομαστός Αντώνης Μόλλας (1872-1949) είχε παίξει στα «σκαλάκια» κάποτε, δηλαδή στο Αρχαίο θέατρο Άργους, στις αρχές του 20^ου αι. Φαίνεται πως στη μνήμη πολλών Αργείων έχει μείνει περισσότερο ο Μήτσος Πίτσικας, ένας φτωχός μικρασιάτης πρόσφυ­γας, ο οποίος έμενε στο Συνοικισμό και έ­παιζε σε μια μάντρα στην οδό Τριπόλεως.

Πηγή: http://argolikivivliothiki.gr/tag/καραγκιοζοπαίχτες/

Μαριάννα Χρηστίδη

Ο Καραγκιόζης και οι ήρωες της ιστορίας και της μυθολογίας

• 
  
  
  
  ΗΡΩΕΣ
  ·         ΟΔΥΣΣΕΑΣ
  ·         ΘΗΣΕΑΣ
  ·         Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
  ·         ΗΡΑΚΛΗΣ

  ΗΡΩΙΔΕΣ

  ·         ΩΡΑΙΑ ΕΛΕΝΗ
  ·         ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΝΑ
  ·         ΑΝΤΙΓΟΝΗ 

ΟΔΥΣΣΕΑΣ   Μυθικός  βασιλιάς  της Ιθάκης, γιός του Λαέρτη και της Αντίκλειας. Βασικός ήρωας στο επικό ποίημα του Ομήρου, Οδύσσεια. Γνωστός για την πονηριά και την εφευρετικότητά του. Είναι επίσης γνωστός για τα δέκα χρόνια που του πήρε η επιστροφή στο σπίτι του μετά τον Τρωικό πόλεμο. Σύζυγός του ήταν η Πηνελόπη και γιός του ο Τηλέμαχος .

ΘΗΣΕΑΣ   Ήταν βασιλιάς της Αθήνας στην ελληνική μυθολογία, γιος του Αιγέα και της Αίθρας. Το γνωστότερο κατόρθωμα του ήταν η θανάτωση του Μινώταυρου .

Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ   Βασιλιάς της Μακεδονίας, γιος του Φίλιππου  Β΄ και της Ολυμπιάδας. Υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους στρατηγούς στην ιστορία και κατά την περίοδο των 13 ετών της βασιλείας του, κατέκτησε το μεγαλύτερο μέρος του τότε γνωστού κόσμου ( Μικρά Ασία, Περσία, Αίγυπτος κλπ ). Πέθανε στη Βαβυλώνα σε ηλικία 32 ετών και 11 μηνών.

ΗΡΑΚΛΗΣ   Αρχαίος μυθικός ήρωας. Γεννήθηκε στη Θήβα και ήταν γιος του Δία και της Αλκμήνης. Είναι γνωστός για τα δύο φίδια που σκότωσε όταν ήταν βρέφος και για τους 12 άθλους του. (Λιοντάρι Νεμέας, Λερναία  Ύδρα, Ελάφι της Κερύνειας, Ερυμάνθιο Κάπρο, Στάβλοι του Αυγεία,  Στυμφαλίδες Όρνιθες, Ταύρο της Κρήτης, Άλογα του Διομήδη, Ζώνη της Ιππολύτης, Βόδια του Γηρυόνη, Μήλα των Εσπερίδων, Κέρβερος ).

ΩΡΑΙΑ ΕΛΕΝΗ   Περίφημη για την ομορφιά της. Ήταν κόρη του Τυνδάρεω ή του Δία και σύζυγος του Μενέλαου, του βασιλιά της Σπάρτης. Η αρπαγή της από τον Πάρη και η μεταφορά της στην Τροία έγινε αφορμή, σύμφωνα με τον μύθο, του Τρωικού πολέμου.

ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΝΑ   Ηρωίδα της επανάστασης του 1821. Η καταγωγή της ήταν από την Ύδρα. Κατά τα δύο πρώτα χρόνια της επανάστασης, ξόδεψε όλη της την περιουσία.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ   Ηρωίδα σε τραγωδία του Σοφοκλή. Ήταν κόρη του Οιδίποδα και της Ιοκάστης.

ΠΗΓΕΣ: 1. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΠΡOΣΩΠΑ ΤΟΥ ΚΑΡΑΚΓΙΟΖΗ: www.pare-dose.net

              2.ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥ ΗΡΩΕΣ: Wikipedia

Στέλιος Χαλκιάς

Στα λεγόμενα ηρωϊκά έργα ο Καραγκιόζης έχει μικρό ρόλο, βασικοί χαρακτήρες τις περισσότερες φορές είναι πρόσωπα από την εθνική επανάσταση, όπως ο Αθανάσιος Διάκος, Κολοκοτρώνης κλπ. και άλλοτε μυθικά και φανταστικά πρόσωπα εμπνευσμένα από το 1891 όπως αρματωλοί τσολιάδες, καπετάνιοι κλπ. Περιέχουν λιγότερα κωμικά στοιχεία μα περισσότερο συναίσθημα και συγκίνηση. Οι καλοί καραγκιοζοπαίχτες τα προτιμούσαν μα δυστυχώς σήμερα όλο και λιγότερο παίζονται. Παλιά - λόγω μεγάλης διάρκειας - παιζούντουσταν 2 μέχρι και 3 συνεχόμενες βραδιές και στην κορύφωση του έργου οι καραγκιοζοπαίχτες έκαναν "αποθέωση" όπου "έπεφτε" το πανί και οι καραγκιοζοπαίχτες με τους βοηθούς τους έπερναν τους ρόλους. Ο Καραγκιόζης συνήθως εδώ πέρνει τον ρόλο ενός προτοπαλίκαρου που στο πλευρό του ήρωα μάχεται κι αυτός με τον τρόπο του για την ελευθερία.

 http://karagiozis.webs.com/arthra/erga.htm