Ελένη Μπούκουρα – Αλταμούρα: η πρώτη ελληνίδα ζωγράφος

Ελένη Μπούκουρα – Αλταμούρα, η πρώτη ελληνίδα ζωγράφος που μεταμφιέστηκε σε άντρα για να σπουδάσει στην Ιταλία...

Γεννήθηκε στις Σπέτσες τη χρονιά που ξεκίνησε η επανάσταση, το 1821.  Ήταν κόρη του Γιάννη Μπούκουρα, ονομαστού καπετάνιου και θεατρόφιλου που ίδρυσε το πρώτο θέατρο στην Αθήνα – μάλιστα η Πλατεία Θεάτρου ονομάστηκε προς τιμήν του. Από κοριτσάκι ακόμα άρχισε να ζωγραφίζει τις συμμαθήτριές της στην αυλή του παρθεναγωγείου όπου φοιτούσε. Ο πατέρας της όχι μόνο δεν την αποθάρρυνε αλλά τη βοήθησε να καλλιεργήσει την κλίση της.

Ελένη Μπούκουρα, Αυτοπροσωπογραφία

Η Ελένη δεν περιορίστηκε ποτέ από τα αυστηρά όρια που έθετε η κοινωνία για τις γυναίκες. Φρόντισε ο πατέρας της γι’ αυτό. Μετά το τέλος της επανάστασης, η οικογένεια Μπούκουρα μετακόμισε στην Αθήνα, όπου μπορούσε να παρέχει τα απαραίτητα εφόδια στα παιδιά της για να εξελιχθούν. Η Ελένη φοίτησε σε παρθεναγωγείο όπου ζωγράφιζε τις συμμαθήτριες της στα διαλείμματα. Ο πατέρας της τότε προσέλαβε τον Ιταλό ζωγράφο Ραφαέλο Τσέκολι για να της κάνει κατ’ οίκον μαθήματα. Ο Τσέκολι πρότεινε στην Ελένη να ταξιδέψει στην Ιταλία, που είχε παράδοση στις καλές τέχνες. Το μόνο πρόβλημα ήταν ότι δεν δέχονταν γυναίκες. Η Ελένη όμως, δεν το έβαλε κάτω. Μεταμφιέστηκε σε άντρα και έπλευσε για την Ιταλία το 1848.... 

Οι σπουδές στην Ιταλία και ο έρωτας με τον Ιταλό ζωγράφο Φραντσέσκο Σαβέριο Αλταμούρα...

Με το ψευδώνυμο Χρυσίνης Μπούκουρας, κατάφερε να γίνει η πρώτη γυναίκα που παραβίασε το καλλιτεχνικό άβατο της εποχής. Φοίτησε σε διάφορες σχολές για να καταλήξει στο εργαστήρι του ζωγράφου και γαριβαλδινού επαναστάτη Φραντσέσκο Σαβέριο Αλταμούρα στη Νάπολη. Τους δύο «άνδρες» συνέδεσε αρχικά μια αγνή φιλία. Η ταυτότητα της Ελένης αποκαλύφθηκε όταν ως «σπουδαστής» παρευρέθηκε σε μια γιορτή. Εκεί συνάντησε μια Ελληνίδα, η οποία απήγγειλε ένα ελληνικό ποίημα. Η Ελένη μη μπορώντας να ελέγξει τη νοσταλγία που ένιωθε για την πατρίδα, έπεσε στην αγκαλιά της νεαρής κοπέλας. Λίγο πριν τη λιντσάρει το πλήθος, αναγκάστηκε να αποκαλύψει ποια είναι. όπου γνώρισε τον ζωγράφο Φραντσέσκο Σαβέριο Αλταμούρα ελληνικής καταγωγής.

                                                      

Η Ελένη ερωτεύθηκε το δάσκαλό της και μαζί του απέκτησε τρία εξώγαμα παιδιά: τον Ιωάννη, τη Σοφία και τον Αλέξανδρο. Προκειμένου να νομιμοποιήσει τη σχέση της, ασπάστηκε τον καθολικισμό και τον παντρεύτηκε. Ο παράφορος έρωτάς του όμως είχε άσχημη κατάληξη. Το 1857 ο Αλταμούρα εγκατέλειψε την Ελένη για τη Τζέιν Μπέναμ Χέι, παίρνοντας μαζί του τον μικρότερο γιο τους, τον Αλέξανδρο.

Ελένη Μπούκουρα Αλταμούρα: Πορτραίτο της ως άνδρα που ζωγραφίζει τη J. Benham

Μόνη με τον Ιωάννη και τη Σοφία, σε μια ξένη χώρα, η Ελένη αποφάσισε ότι ήρθε η στιγμή να επιστρέψει στην Ελλάδα. Πήρε τα παιδιά και κάποια λιγοστά πράγματα και γύρισε στην Αθήνα, στο σπίτι του πατέρα της. Εκείνη την εποχή το ταλέντο του γιου της Ιωάννη αρχίζει να γίνεται γνωστό και με υποτροφία του βασιλιά Γεώργιου Α’, ο φέρελπις ζωγράφος πήγε στην Κοπεγχάγη, όπου συνέχισε τις σπουδές του στο πλευρό του ζωγράφου Καρλ Φρέντερικ Σόρενσεν.

Ελένη Μπούκουρα Αλταμίρα, Απελπισία

Ο θάνατος της κόρης της

Οι κακοτυχίες όμως ακολουθούσαν πάντα την ζωγράφο. Ο καπετάν Γιάννης πεθαίνει και η κόρη της Σοφία αρρωσταίνει. Φυματίωση, είπαν οι γιατροί, οι οποίοι τη συμβούλευσαν να στείλει το νεαρό κορίτσι στην εξοχή. Η ζωγράφος ακολούθησε τη συμβουλή και έφυγε με την άρρωστη Σοφία για τις Σπέτσες. Εκεί η ζωή είναι πιο ήρεμη, αλλά η Σοφία χειροτερεύει και τελικά πεθαίνει βυθίζοντας στο πένθος τη μητέρα της. Ήταν μόλις 18 ετών, ενώ η Ελένη 51. Για να αντέξει τον ψυχικό πόνο αφοσιώθηκε περισσότερο στη ζωγραφική και δημιούργησε πολλά έργα.... 

Ιωάννης Αλταμούρας

Το 1876 ο γιος της και ανερχόμενος ζωγράφος Ιωάννης Αλταμούρας ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Κοπεγχάγη και επέστρεψε στην Αθήνα γεμίζοντας με χαρά την χαροκαμένη μητέρα. Όμως η χαρά της διήρκεσε πολύ λίγο· ο Ιωάννης προσβλήθηκε και αυτός από φυματίωση και πέθανε τον Μάιο του 1878.

Ιωάννης Αλταμούρας, Το λιμάνι της Κοπεγχάγης

Τα έργα στη φωτιά

Η απώλεια των παιδιών της προκάλεσε νευρικό κλονισμό στην Ελένη και την οδήγησε στην τρέλα. Σε ηλικία 60 ετών επέστρεψε στις Σπέτσες. Φημολογείται πως πριν πεθάνει έκαψε όλα —ή σχεδόν όλα— τα ζωγραφικά της έργα, αν και κατά μία εκδοχή τα έργα της καταστράφηκαν από συγγενείς της που καθάρισαν το σπίτι της μετά τον θάνατό της. Πέθανε σχεδόν άγνωστη στις 19 Μαρτίου 1900 και κηδεύτηκε στο κοιμητήριο της Αγίας Άννας των Σπετσών. Αργότερα, τα οστά της, όπως και εκείνα της Σοφίας και του Ιωάννη, μεταφέρθηκαν από τους απογόνους της στο A' Νεκροταφείο Αθηνών, στον κοινό τάφο της οικογενείας Mπούκουρα - Aλταμούρα. 

Η τραγική ζωή της Ελένης Μπούκουρα - Αλταμούρα έγινε το θέμα ενός μυθιστορήματος (Ρέα Γαλανάκη:«Ελένη ή ο κανένας», εκδ. Άγρα, 1998) κι ενός θεατρικού έργου (Κώστας Ασημακόπουλος «Ελένη Αλταμούρα», εκδ Δωδώνη, 2005)...

ΠΗΓΕΣ:

https://www.mixanitouxronou.gr/eleni-boukoura-altamoura-i-proti-ellinida-zografos-pou-metamfiestike-se-antra-gia-na-spoudasi-stin-italia-to-spoudeo-ergo-tis-chathike-epidi-to-ekapse-meta-to-chamo-ton-pedion-tis/

https://www.bovary.gr/oramatistes/8256/eleni-mpoykoyra-altamoyra-i-proti-ellinida-zografos-poy-metamfiestike-se-andra-gia

https://www.sansimera.gr/biographies/344

www.timesnews.gr

el.wikipedia.org

Ελένη Παπαδάκη, Σοφία Μίντζα, Έφη Χειμαριού, Διονύσης Μαρκόπουλος, Φωτεινή Μαλούχου, Κωνσταντίνα Χαντάντ, Στέλιος Τσάνη