Ρήγας Φεραίος: Δια χειρός Γ2

Η ζωή του Ρήγα

Συνεργάστηκαν: Αργυρώ Μουζάκη και Αλέξανδρος Μουζάκης

                              Λίτσα Νάση, Αθηνά Μπαροτσάκη και Μαριάννα Παναγιωταρά (περίληψη)

                              Φώτης Γιάχεια και Παναγιώτης Μούτσα (καταγωγή και ονοματεπώνυμο)

                              Kατερίνα Μαλανδράκη,  Αγγελική Μίχου και Παπαθανάση Δήμητρα (Το όραμα και οι επιδιώξεις του Ρήγα)

Πηγή: Βικιπαίδεια

Τις εικόνες επέλεξαν: Βασίλης Νάκος και Τζούλια Μάρη.                            

Ο Ρήγας Βελεστινλής ή Ρήγας Φεραίος (1757 - 24 Ιουνίου 1798) ήταν Έλληνας συγγραφέας, πολιτικός στοχαστής και επαναστάτης. Θεωρείται εθνομάρτυρας και πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Γεννήθηκε στο Βελεστίνο,το 1757, από εύπορη οικογένεια. Ο ίδιος υπέγραφε ως «Ρήγας Βελεστινλής» ή «Ρήγας ο Θεσσαλός» και ουδέποτε «Φεραίος». Η μητέρα του ονομαζόταν Μαρία και είχε ένα αδελφό Κωστή. Ο Φραγκίσκος Πουκεβίλ αναφέρει πως ο αδελφός του συμμετείχε στην επανάσταση του 1821. Η οικογένεια του υπήρξε από τα θύματα της τουρκικής μανίας. Από αυτούς διασώθηκαν μόνο η μητέρα του με τον αδερφό του και μεταφέρθηκαν στη Βλαχία, όπου συντηρούνταν από τον Ρήγα. 

Ο Ρήγας  ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη, μετά από πρόσκληση του Πρέσβη της Ρωσίας για σπουδές, στην οικία του οποίου γνώρισε τον Πρίγκιπα Αλέξανδρο Υψηλάντη (1726-1806), έγινε γραμματέας του ηγεμόνα της Βλαχίας Νικόλαου Μαυρογένη, αδερφό του παππού της Μαντώς Μαυρογένους και ταξίδεψε για το Βουκουρέστι έδρα της ηγεμονίας. Μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο και την ήττα της Τουρκίας (1790) ο Μαυρογένης αποκεφαλίστηκε ως υπαίτιος της ήττας και ο Ρήγας κατέφυγε στη Βιέννη, την οποία έκανε έδρα της επαναστατικής δράσης του. Στη Βιέννη τύπωσε τον Θούριο και την Χάρτα, προκειμένου να τα μοιράσει στους Έλληνες των υπόλοιπων φιλελεύθερων περιοχών των Βαλκανίων. Παράλληλα με τις εκδοτικές του δραστηριότητες, ο Ρήγας προετοίμαζε και την αναχώρησή του από την Αυστρία, εξαιτίας του επαναστατικού κλίματος που είχε καλλιεργήσει η Γαλλική Επανάσταση και της διάθεσής του να ενισχύσει τις προσπάθειες του Ναπολέοντα. Το επικρατέστερο σενάριο που επικρατεί μέχρι σήμερα για τη σύλληψη του Ρήγα έχει να κάνει με τις δύο επαναστατικές προκηρύξεις, το Επαναστατικό Μανιφέστο και την Προκήρυξη. Οι δύο προκηρύξεις στάλθηκαν στην Τεργέστη, για να τις παραλάβει ο Ρήγας μαζί με τον Χριστόφορο Περραιβό και να τις προωθήσει στην Ελλάδα, εκεί  όμως συνελήφθη στις  1η Δεκεμβρίου του 1797 μαζί με τον Περραιβό και οδηγήθηκε στη Βιέννη, στις 14 Φεβρουαρίου 1798, όπου ανακρίθηκε μαζί με τους υπόλοιπους συντρόφους του. Από εκεί οδηγήθηκαν στην Οθωμανική επικράτεια όπου παραδόθηκαν στις 10 Μαΐου 1798 στους Τούρκους του Βελιγραδίου και φυλακίστηκαν στον πύργο Nebojša. Εκεί, ύστερα από συνεχή βασανιστήρια, στις 24 Ιουνίου του 1798, στραγγαλίστηκαν και τα σώματά τους ρίχτηκαν στον Δούναβη.

  Το όραμα και οι επιδιώξεις του Ρήγα             

Το πολιτικό όραμα του Ρήγα συνίστατο στη δημιουργία μιας πολυεθνικής βαλκανικής επικράτειας που θα ήταν απαλλαγμένη από τις αγκυλώσεις της οθωμανικής πολιτικής και στην οποία οι Έλληνες θα είχαν κυρίαρχη θέση. Για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου προσπάθησε να εξεγείρει όλους τους υπόδουλους στους Οθωμανούς λαούς της Βαλκανικής εναντίον του κοινού τυράννου.

Επεδίωξε, μάλιστα, να συναντήσει τον Μεγάλο Ναπολέοντα για να ζητήσει τη βοήθειά του. Συνελήφθη, όμως,  από τους Αυστριακούς στην Τεργέστη και παραδόθηκε στους Τούρκους, οι οποίοι τον σκότωσαν δια στραγγαλισμού το 1798 στο Βελιγράδι.

               

                                                                                        

        Η ζωή του περιληπτικά

Ρήγας Βελεστινλής - Φεραίος (1757-1798). Εθνομάρτυρας και πρωτοπόρος, αγωνιστής της εθνικής μας λευτεριάς, όραματιστής μιας βαλκανικής ομοσπονδίας. Γεννήθηκε στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας το 1757, από εύπορους γονείς. Ο Ρήγας έζησε τα πρώτα είκοσι περίπου χρόνια της ζωής του στην υπόδουλη Ελλάδα, ενώ τα υπόλοιπα είκοσι στη ξενιτιά και πιο συγκεκριμένα στην Πόλη στη Βλαχία και τη Βιέννη. Στην Κωνσταντινούπολη ο Ρήγας έρχεται γύρω στα 1777-1780. Συλλαμβάνεται στην Τεργέστη από τις αυστριακές αρχές του 1797 και αφού ανακρίνεται ύστερα από πέντε μήνες, τον παραδίδουν μαζί με άλλους επτά συντρόφους του, στο πλησιέστερο φρούριο της οθωμανικής αυτοκρατορίας στο Βελιγράδι το 1798 όπου τελικά θανατώθηκε.

Την επιλογή των βίντεο έκαναν οι Β. Μιχαηλίδης, Μ. Ορφανός και ο Παύλος Μυριδάκης

Ρήγας Φεραίος, ένα πρωτοποριακό πνεύμα, μέρος 1ο

Ρήγας Φεραίος, ένα πρωτοποριακό πνεύμα, μέρος 2ο

Το έργο και οι ιδέες του Ρήγα

Συνεργάστηκαν: Ντεσάρα Ντάκα και Διονυσία Νικολουδάκη, Κίμων Μασσέλος, Άλκης Μπολουδάκης και Ναπολέων Μαρίνα.
Πηγή: Βικιπαίδεια

Το πρώτο από τα βιβλία του έχει τον τίτλο "Σχολείον των ντελικάτων εραστών, ήτοι βιβλίον ηθικόν, περιέχον τα περίεργα συμβεμβηκότα των ωραιοτέρων γυναικών του Παρισίου, ακμαζουσών κατά τον παρόντα αιώνα. Εκ της γαλλικής διαλέκτου νυν πρώτον μεταφρασθέν παρά του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού". Πρόκειται για μια συλλογή έξι ερωτικών διηγημάτων μεταφρασμένων από τα γαλλικά. Ύστερα από έρευνα που έκανε ο Ι.Α. Θωμόπουλος το 1945 προέκυψε ότι και τα έξι διηγήματα του "Σχολείου" είναι διαλεγμένα από τους τέσσερις πρώτους τόμους του έργου του Retif de la Bretonne "Les Contemporaines...", εμπλουτισμένα με στίχους φαναριώτικων τραγουδιών της εποχής. Πρόκειται για ένα λογοτεχνικό είδος που ήταν ιδιαίτερα αγαπητό από τη φαναριώτικη νεολαία. Τέτοιου είδους έργα κυκλοφορούσαν στη Γαλλία, αλλά ο Ρήγας ήταν ο πρώτος που τόλμησε να τα παρουσιάσει στο ελληνικό κοινό. Το έργο αυτό του Ρήγα αποτέλεσε το πρότυπο των διηγημάτων αυτού του είδους που θα κυκλοφορούσαν τα επόμενα χρόνια, όπως το "Έρωτος Αποτελέσματα", άγνωστου συγγραφέα, που κυκλοφόρησε το 1792 και περιλαμβάνει τρεις ιστορίες, στις οποίες περιέχονται 135 φαναριώτικα τραγούδια.

Το δεύτερο τιτλοφορείται "Φυσικής απάνθισμα διά τους αγχίνους και φιλομαθείς Έλληνας..." και αποτελεί πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τις έως τότε γνώσεις και αντιλήψεις του. Από το έργο αυτό προκύπτει ότι ο Ρήγας έχει διαβάσει αρκετά συγγράμματα του Βολταίρου και τον "Αιμίλιο ή περί αγωγής" του Ρουσώ, από το οποίο παραθέτει και αποσπάσματα. Είχε χρησιμοποιήσει επίσης το μεγάλο έργο της εποχής, την περίφημη "Εγκυκλοπαίδεια". Το έργο, γραμμένο σε απλή γλώσσα για την εκλαΐκευση των επιστημονικών γνώσεων, είναι ταυτόχρονα και μια συμβολή σε μια συντονισμένη προσπάθεια που ο Ρήγας καλεί να καταβάλουν όλοι, ώστε "βοηθούμενον πανταχόθε να αναλάβει το πεπτωκός γένος". Σ` αυτό το βιβλίο εξάλλου υπάρχει και η επιγραμματική φράση "όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά", η οποία συμπυκνώνει όλο το νόημα του φιλελευθερισμού της εποχής του και αποτελεί το σύνθημα των εθνοδιαφωτιστικών προσπαθειών του Ρήγα.

Το τρίτο ήταν το "Πνεύμα των Νόμων" του Μοντεσκιέ, ένα έργο του οποίου οι ιδέες αποτέλεσαν το υπόβαθρο πάνω στο οποίο σχεδιάστηκε το αμερικανικό σύνταγμα του 1787 και λίγο μετά τα γαλλικά συντάγματα της Επανάστασης. Η μετάφραση αυτού του βιβλίου από το Ρήγα δεν είδε ποτέ το φως της δημοσιότητας. Όπως και οι περισσότεροι φορείς του ελληνικού διαφωτισμού, έτσι και ο Ρήγας είναι προσανατολισμένος στην κίνηση των ιδεών που σημειώνεται στη Γαλλία.

Στη Βιέννη τον Αύγουστο του 1796, τυπώνει και κυκλοφορεί τη σειρά χαρτών "Νέα Χάρτα της Βλαχίας", "Γενική Χάρτα της Μολδαβίας", "Μεγάλη Χάρτα της Ελλάδος" η οποία αποτελούνταν από δώδεκα φύλλα άτλαντα μεγάλου σχήματος που, όταν ενώνονταν, γινόταν ενιαίος χάρτης τεσσάρων τετραγωνικών μέτρων, εμπλουτισμένος με άφθονα στοιχεία αρχαιογνωσίας, όπως αρχαίες ονομασίες πόλεων, χωρών, ποταμών, αρχαιολογικών χώρων κ.ά. Παρένθετα σημειώματα και αλληγορικές παραστάσεις φανερώνουν το εθνεργετικό μήνυμα της Χάρτας, που αποτελούσε μνημειώδες εκδοτικό επίτευγμα της εποχής του. Παράλληλα τυπώνει μια χαλκογραφία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, πλαισιωμένη με σκηνές μαχών και άλλες παραστάσεις, με σύντομο ιστορικό υπόμνημα και δύο βιβλία, τον "Ηθικό Τρίποδα" και τον "Ανάχαρση".

Η "Περιήγησις του νέου Αναρχάσιδος εις την Ελλάδα περί το μέσον του 4ου αιώνος π.Χ." ήταν ένα πολύτιμο και με μεγάλη απήχηση διδακτικό μυθιστόρημα του Γάλλου Μπαρτελεμί. Τη μετάφραση αυτού του έργου είχε αρχίσει ο ποιητής Γ. Σακελλάριος και ο Ρήγας με τους συνεργάτες του ανέλαβαν τη συνέχισή της και το εξέδωσαν το 1797. Ο ίδιος ο Ρήγας μετέφρασε τα κεφάλαια του 4ου τόμου που αναφέρονταν στην πατρίδα του, τη Θεσσαλία.

Το 1797 τύπωσε επίσης στη Βιέννη τον "Ηθικό Τρίποδα" που περιλάμβανε τρία έργα: α) το έμμετρο θεατρικό έργο "Τα Ολύμπια" του Ιταλού Μεταστάζιο, β) το (πεζό στο πρωτότυπο) αφήγημα του Γάλλου Μαρμοντέλ με τίτλο "Η Βοσκοπούλα των Άλπεων" - και τα δύο αυτά έργα είναι σε έμμετρη μετάφραση του Ρήγα - και γ) το ποιητικό έργο του Γερμανού Γκέσνερ "Ο πρώτος Ναύτης" σε πεζή μετάφραση του συνεργάτη του Ρήγα Αντώνιου Κορωνιού. Με τον τρόπο που ήταν παρουσιασμένα τα κείμενα αυτά έπαιρναν τελικά πατριωτικό χαρακτήρα.

 

• Το πιο σημαντικό όμως από τα έργα του Ρήγα είναι η "Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης (ηπειρωτικής Ελλάδας), της Μ. Ασίας, των Μεσογείων Νησιών και της Βλαχομπογδανίας", που περιείχε: α) μια επαναστατική προκήρυξη, β) μια διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου, γ) το κυρίως Σύνταγμα του Ρήγα και δ) το γνωστότατο Θούριο, το ιερότερο άσμα της φυλής μας, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Τερτσέτης. Μ` άλλα λόγια από την αρχή του έργου δίνεται επιγραμματικά η απόφαση των Ελλήνων να συγκροτήσουν μια δημοκρατική πολιτεία, θεμελιωμένη στις αρχές του δικαίου και της ισότητας. 
  
  Στη συνέχεια ακολουθούν 35 γενικά άρθρα που περιλαμβάνουν τα "Δίκαια του Ανθρώπου και του Πολίτου", προσαρμοσμένα στις τοπικές συνθήκες της εποχής. Στο άρθρο 2 δίνονται τα "φυσικά δίκαια". Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω απόσπασμα: "Αυτά τα φυσικά δίκαια είναι: πρώτον το να είμεθα όλοι ίσοι, και όχι ο ένας ανώτερος από τον άλλον. Δεύτερον να είμεθα ελεύθεροι, και όχι ο ένας σκλάβος του αλλουνού. Τρίτον να είμεθα σίγουροι εις την ζωήν μας και κανένας να μην ημπορεί να μας την πάρη αδίκως και κατά την φαντασίαν του. Και τέταρτον, τα κτήματα οπού έχομεν κανένας να μην μπορεί να μας εγγίζη, αλλ` είναι δικά μας και των κληρονόμων μας". Στο άρθρο 3 γίνεται λόγος για την ισότητα των ανθρώπων: "Όλοι οι άνθρωποι, Χριστιανοί και Τούρκοι, είναι ίσοι. Όταν πταίση τινας, οποιασδήποτε καταστάσεως, ο Νόμος είναι ο αυτός διά το πταίσμα και αμετάβλητος. Ήγουν, δεν παιδεύεται ο πλούσιος ολιγώτερον και ο πτωχός περισσότερον διά το αυτό σφάλμα, αλλ` ίσα-ίσα". Στο επόμενο άρθρο δίνεται ο ορισμός του Νόμου: "Ο Νόμος είναι εκείνη η ελευθέρα απόφασις οπού με την συγκατάθεσιν όλου του λαού έγινεν", ενώ στο άρθρο 6 ο ορισμός της ελευθερίας "Η ελευθερία είναι εκείνη η δύναμις οπού έχει ο άνθρωπος εις το να κάμη όλον εκείνο, οπού δεν βλάπτη εις τα δίκαια του γειτόνου του [...]. Το ηθικόν σύνορον της ελευθερίας είναι τούτο το ρητόν: Μην κάμης εις τον άλλον εκείνο όπου δεν θέλεις να σε κάμουν". Ακολουθούν μερικά απαράβατα δίκαια του ανθρώπου, όπως η ελευθερία της γνώμης, η ανεξιθρησκία κ.ά. "Το δίκαιον του να φανερώνωμεν την γνώμη μας και τους συλλογισμούς μας τόσον με την τυπογραφίαν όσο και με άλλον τρόπον. Το δίκαιον του να συναθροιζώμεθα ειρηνικώς. Η ελευθερία κάθε είδους θρησκείας [...] δεν είναι εμποδισμένα". 
  Οι διακηρύξεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν μεταφέρθηκαν αυτούσιες, όπως διατυπώθηκαν στα κείμενα των εθνοσυνελεύσεων της Επαναστατικής Γαλλίας. Ο Ρήγας φρόντισε να τις προσαρμόσει στις ανάγκες της εποχής του. Έτσι στο άρθρο 22 κάνει λόγο για την αναγκαιότητα της μόρφωσης. "Όλοι χωρίς εξαίρεσιν, έχουν χρέος να ηξεύρουν γράμματα. Η πατρίς έχει να καταστήση σχολεία εις όλα τα χωρία διά τα αρσενικά και θηλυκά παιδιά. Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή, με την οποίαν λάμπουν τα ελεύθερα έθνη. Να εξηγούνται οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς. Εις δε τας μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα. Η δε ελληνική να είναι απαραίτητος".
  Oι ιδέες του διαμορφώθηκαν υπό την επίδραση του γαλλικού εγκυκλοπαιδισμού και μέσα από τη συναναστροφή του με στοχαστές όπως ο Iώσηπος Mοισιόδαξ, ο Γρηγόριος Kωνσταντάς, ο Δημήτριος Φιλιππίδης κ.ά. H ιδέα της εξέγερσης των υπόδουλων λαών της Bαλκανικής άρχισε πιθανώς να ωριμάζει στη σκέψη του Pήγα μετά την έκρηξη της Γαλλικής Επανάστασης. H επανάσταση που οραματιζόταν ο Pήγας αποσκοπούσε στο γκρέμισμα ενός απολυταρχικού και άδικου καθεστώτος. ΄Oλοι μαζί οι καταπιεσμένοι υπήκοοι του σουλτάνου, χριστιανοί ανεξαρτήτως εθνότητας αλλά και μουσουλμάνοι θα εξεγήρονταν ενάντια στον κοινό τύραννο. Στο νέο καθεστώς που θα επιβαλλόταν κυρίαρχος θα ήταν ο λαός, χωρίς διάκριση θρησκείας και εθνικότητας.

Ο Θούριος μελοποιημένος

(Το βίντεο επέλεξε ο Ναπολέων Μαρίνα)